CZAS LINEARNY, A CZAS KOLISTY

Czas linearny to czas historyczny, teologiczny zmierzający do jakiegoś celu, aspekt męski
Czas kolisty to czas natury, cykliczność, powtarzalność, odradzanie się, aspekt kobiecy

Źródło: arabwordcenter.cba.pl/notzlit.html

"Innym czynnikiem wpływającym na proces budowania narracji jest zaplecze teoretyczne historyka. Opisywanie przeszłości odbywa się w oparciu o pewien system odniesienia. Historyk próbując dokonać interpretacji przeszłości przyjmuje jakąś teorię dotyczącą rozwoju dziejowego czy zachowań ludzkich. Lucien Febvre wskazywał: „Wiedza naukowa nie jest możliwa bez teorii, która ja wyprzedza, bez teorii z góry obranej” (za: Schaft, s. 243). W podobny sposób wypowiadał się Adam Schaft: „Gdybyśmy – w roli historyków – stanęli wobec przeszłości bez żadnej koncepcji, bez żadnej teorii czy hipotezy (formułowanej świadomie, jak to zwykle robi uczony, czy też żywiołowo narzuconej przez praktykę, jak to się dzieje zwykle w życiu codziennym) to bylibyśmy bezradni zetknąwszy się chaosem nieskończonej ilości wydarzeń, procesów, ich wytworów, z których każde może potencjalnie pretendować do roli faktu historycznego”. (tamże, s. 240)"

[...]

"Duże znaczenie w tworzeniu narracji mają przyjmowane przez historyka modele postrzegania dziejów i składających się na nie działań ludzkich. Jerzy Topolski zalicza je do tzw. mitów fundamentalnych (Topolski 1998, s. 207-216). Można tutaj wskazać m.in. na mit aktywizmu, pogląd, wg którego czynnikiem decydującym o biegu dziejów są świadome, celowe działania jednostek lub grup. Odwrotnością tego mitu jest mit kauzalizmu, przekonanie, że wszelkie zdarzenia/zachowania można w pełni wyjaśnić przez podanie ich przyczynowych związków i współzależności (społecznych, kulturowych, biologicznych). Uleganie temu mitowi prowadzi do eliminowania lub umniejszania roli świadomych, celowych działań ludzkich w procesie historycznym. Wiąże się z nim mit determinizmu, czyli wiara w istnienie bezosobowych sił sterujących procesem historycznym, a tym samym działaniami ludzkimi (Opatrzność, prawa dziejowe u Hegla i Marksa, namiętności u Freuda itd.). Deterministycznemu postrzeganiu świata może także towarzyszyć finalizm, przekonanie, iż dzieje w sposób nieunikniony zmierzają do realizacji jakiegoś celu (np. do rewolucji i zwycięstwa komunizmu czy do tryumfu liberalnej demokracji) oraz fatalizm: pogląd, iż istnieje z góry określony plan rozwoju dziejów, a zatem wszystkie zachodzące wydarzenia są nieuchronne, stanowią przejaw historycznej konieczności. Przejawy myślenia deterministycznego można odnaleźć także w micie postępu, opierającym się na założeniu, iż rzeczywistość przekształca się w sposób progresywny, a tym samym możliwe jest wartościowanie poszczególnych kultur (czy etapów w obrębie jednej kultury) według poziomu ich cywilizacyjnego rozwoju."

Źródło: www.kulturaihistoria.umcs.lublin.pl/archives/204

"Konstrukcja Domu na wzgórzu opiera się na kilku przecinających się osiach opozycji. Jedną z nich jest wyżej wspomniane przeciwstawienie w planie młody – stary, otwierający – zamykający. Inną oś podziału stanowi kategoria męskie – żeńskie, pociągająca za sobą szereg opozycji czasowo-przestrzennych, wpisujących postacie kobiece w strukturę czasu cyklicznego, męskie zaś w formę czasu linearnego. Koncepcja czasu cyklicznego i linearnego warunkuje również specyficzny sposób waloryzacji przestrzeni, w której rozgrywają się losy bohaterów. I tak: postacie kobiece, uwikłane w cykl powtórzeń, przedstawiane są niemal zawsze w przestrzeniach zamkniętych, ograniczonych „związanych”. Właściwie nie opuszczają miejsca swego zamieszkania, funkcjonują w obszarze zakreślonym granicami domu, ogrodu, miasteczka. Mężczyźni zaś stanowią w powieści Szewczuka uosobienie mitu wiecznego wędrowca, są przybyszami lub uciekinierami. W przestrzeń miasta, w którym rozgrywa się fabuła, wchodzą tylko czasowo, właściwe im są przestrzenie otwarte, korespondujące z koncepcją czasu linearnego, układającego się w rodzaj historii."

Źródło: www.kulturaihistoria.umcs.lublin.pl/archives/1801

"Czas mityczny jest wyjściem poza strumień czasu linearnego, czyli czasu, który panuje obecnie. Czas linearny jest czasem historycznym. Tu zdarzenia nie powtarzają się, są one jednorazowe."

Źródło: wiedzaiedukacja.eu/archives/21681

:)

**********************

Ludwik Stomma, Rybakom na karmę

"Gruboskórnym realistą był Mircea Eliade, który twierdził, że wszystkie religie naszego świata opierają się na fundamentalnym paradygmacie éternel retour - wiecznego powrotu. Czas bieży po okręgu, więc cyklicznie kosmos wraca do punktu wyjścia. [...] Problem w tym, że i o mnie, który żył zawsze od wiosny do wiosny, upominać się zaczyna czas linearny. Powoli uświadamiać sobie zaczynam, że nie wrócę do refektarza ani za sto lat, ani tym bardziej za trzysta. Podług uczonych w biologicznym piśmie ludzie i czereśnie żyją statystycznie poniżej osiemdziesięciu lat. Tymczasem moja czereśnia ma już lat sto dwadzieścia pięć. Czy zakwitnie jeszcze w przyszłym roku? - Powinna, bo jakaż byłaby bez niej wiosna. Mam nadzieję, że będę się znów cieszył jej białym blaskiem. Jak długo jednak? Zapomnieć wszak już nie umiem, że będzie to wiosna kolejna, o rok starsza i o rok bliższa progu. Piękny jest czas, który wymyślił sobie Eliade, niestety starcza tylko do czterdziestki."

Źródło: archiwum.polityka.pl/art/robakom-na-karme,392075.html

"Cechą powszechnie przypisywaną mitowi jest swoista koncepcja czasu. Przyjmuje się, że czas w micie nie ma charakteru linearnego, historycznego, lecz że jest cykliczny. Przeciwstawiany jest (na przykład przez Eliadego) czasowi historycznemu, w którym zdarzenia są niepowtarzalne i jednorazowe. "

"W związku z poszukiwaniem najtrafniejszego opisu czasu mitycznego M. Eliade rozróżnił pamięć indywidualną i zbiorową. Tę ostatnią wiąże on z koncepcją mitu zbliżoną do durkheimowskiej, zaś pierwszą z osobistym doświadczeniem życiowym i z koncepcją czasu linearnego. Dla jednostki zdarzenia są nieodwracalne, dlatego też, sądzi Eliade, tylko z myślenia jednostkowego mogła się narodzić koncepcja czasu linearnego, historycznego."

Źródło: mitencyklopedia.w.interia.pl/nowicka_problemy.html

"Rozumienie czasu jest ściśle uwarunkowane kulturowo, jest kulturową kliszą, z której nawet nie zdajemy sobie sprawy, zanim nie spotkamy członka społeczności dla nas egzotycznej."

"Ryszard Kapuściński w swoich reportażach zwrócił uwagę przede wszystkim na różnice między europejskim a afrykańskim rozumieniem czasu: europejski czas to pęd naprzód, ciągła gonitwa i pośpiech; afrykański to pozaczasowe trwanie, zamknięte w rytmie ciągłych powrotów."

Źródło: polskiwdwunastce.edu.pl/wiedza-o-kulturze/59/czas-w-kulturze